Prawo do ulgi dla osób samotnie wychowujących dzieci wynika z art. 6 ust. 4c-4d ustawy o PDOF. Na podstawie tych regulacji, od dochodów jednego rodzica lub opiekuna prawnego będącego panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem, osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów, lub osobą, której małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności, jeżeli ten rodzic lub opiekun w roku podatkowym samotnie wychowuje dzieci - na wniosek wyrażony w rocznym zeznaniu podatkowym podatek może być określony w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci.
Zgodnie z art. 6 ust. 4f ww. ustawy, preferencyjne opodatkowanie dochodów nie ma zastosowania do osoby, która wychowuje wspólnie z drugim rodzicem albo opiekunem prawnym co najmniej jedno dziecko, w tym również gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną, w związku z którą obydwojgu rodzicom zostało ustalone świadczenie wychowawcze zgodnie z art. 5 ust. 2a ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2023 r. poz. 810 ze zm.).
Odnosząc się do ww. przepisu w informacji Ministerstwa Finansów (dalej: MF) z 9 lutego 2024 r. przekazywanej do mediów na zapytania dziennikarzy (ID informacji 578172), zamieszczonej na stronie internetowej eureka.mf.gov.pl, zapytano:
"(...) czy (...) w przypadku rozwiedzionych rodziców, którzy na mocy orzeczenia sądu czy umowy wychowują dziecko żyjąc osobno, ale dzielą się tą opieką i sprawują ją osobno, w różnym czasie, a ponadto żadne z nich albo tylko jedno korzysta z tzw. 800+, mają prawo do preferencyjnego rozliczenia w rocznym PIT (podkreśl. red.).
To samo dotyczy osób, które mają wspólne dzieci z nieformalnego związku, ale po rozstaniu sprawują nad nimi pieczę zgodnie na przemian, w różnych domach, w różnym czasie, bez udziału drugiego rodzica.
Czy w ocenie Resortu Finansów powyższy przepis w ogóle wyklucza skorzystanie z preferencji w przypadku naprzemiennej opieki, czy też jest jakiś przypadek, kiedy oboje bądź jedno z rodziców - w tym przypadku proszę o wskazanie, który z rodziców - ma prawo do skorzystania z preferencji."
Na tak zadane pytania MF udzieliło następującej odpowiedzi:
"(...) Każdy rodzic - niezależnie od tego, czy rozwiedziony, żyjący w separacji, czy w rozłączeniu - jeżeli sprawuje naprzemienną opiekę nad dzieckiem, z racji której zostało mu ustalone świadczenie wychowawcze zgodnie z art. 5 ust. 2a ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, czyli w wysokości połowy kwoty przysługującego za dany miesiąc świadczenia wychowawczego (do drugiej połowy uprawniony jest drugi rodzic), na gruncie ustawy PIT jest traktowany jako osoba, która wychowuje wspólnie z drugim rodzicem co najmniej jedno dziecko. W konsekwencji taki rodzic nie może opodatkować swoich dochodów na zasadach przewidzianych dla osoby samotnie wychowującej dzieci.
Dodajmy, że zwrot "zostało ustalone świadczenie wychowawcze zgodnie z art. 5 ust. 2a ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci", nie odnosi się do tego, czy rodzic faktycznie pobiera to świadczenie, lecz czy ma do niego prawo (zostało mu przyznane)."
Ponadto MF udzieliło odpowiedzi na pytania odnoszące się do ww. ulgi w sytuacji naprzemiennej opieki nad dzieckiem w informacji z 9 lutego 2024 r. (ID informacji: 578092). Jak czytamy w tej informacji:
"(...) Czy planują Państwo zmiany w uldze dla osób samotnie wychowujących dzieci? Dziś osoby naprzemiennie wychowujące dziecko są pozbawione ulgi. Czy zostanie ona w takiej sytuacji przywrócona?
Takie zmiany nie są ujęte w harmonogramie prac rządu.
Czy będzie ustawowa definicja wspólnego wychowywania dziecka? Brak tej definicji rodzi obecnie liczne spory między podatnikami a organami skarbowymi.
Rozumienie tego pojęcia nie wymaga ingerencji ustawodawcy, gdyż przepis art. 6 ust. 4f ustawy PIT jednoznacznie formułuje normę postępowania, zgodnie z którą na gruncie ustawy PIT rodzice, którzy sprawują naprzemienną opiekę są traktowani jak rodzice, którzy wspólnie wychowują dzieci, czyli wespół z drugim rodzicem. Wynika to z użytego w przepisie sformułowania "wspólnie (...), w tym również gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną".
Wyrazem przeciwstawnym słowu "wspólnie" jest między innymi: "samemu", "samodzielnie", "samotnie". W konsekwencji rodzice, którzy sprawują naprzemienną opiekę nad dzieckiem, nie obliczają podatku na zasadach przewidzianych dla osób samotnie wychowujących dzieci. Podmiotowo są wyłączeni z tej preferencji.
Co oznacza określenie: "bez jakiegokolwiek udziału drugiego rodzica w procesie wychowawczym", często używane przez dyrektora KIS w interpretacjach. Czy jeśli ojciec bierze od czasu do czasu dziecko do kina, to spowoduje to utratę preferencji podatkowej, czy nie?
Sformułowanie "samotnie bez udziału drugiego rodzica" jest zaczerpnięte z orzecznictwa, w tym wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 12 kwietnia 2011 r. sygn. akt SK 62/08 wydanego w sprawie dotyczącej zbadania zgodności z Konstytucją RP przepisów dotyczących preferencyjnego opodatkowania dochodów osób samotnie wychowujących dzieci (w stanie prawnym obowiązującym w latach 1997-2000).
Sporadyczne kontakty ojca z jego dziećmi (np. wspólne wyjście do kina) nie stanowią istoty naprzemiennej opieki. W konsekwencji takie wyjście - samo w sobie - nie stanowi przesłanki negatywnej, która automatycznie pozbawiałaby drugiego rodzica prawa do preferencyjnego opodatkowania dochodów na zasadach przewidzianych dla "samotnych" rodziców.
Czy resort zrobi cokolwiek, aby przerwać te spory interpretacyjne?
Zależy nam, aby system podatkowy był przewidywalny, przyjazny i sprawiedliwy.
Dlatego jeśli pojawią się uzasadnione podstawy do zmiany obecnie obowiązujących przepisów, to takie działania podejmiemy. W naszej ocenie, aktualne przepisy dotyczące preferencyjnego opodatkowania dochodów osób samotnie wychowujących dzieci są wystarczające do dokonania oceny konkretnego stanu faktycznego. Jednocześnie liczba zapytań/postępowań w tego rodzaju sprawach nie uzasadnia tego rodzaju interwencji."