Zostałam powołana do spadku po moim mężu. Spadek dziedziczy również dwoje dzieci męża, które pochodzą z jego wcześniejszego związku. Chodzi o dziedziczenie ustawowe, mąż nie spisał testamentu. Z tego co się orientuję, każdy z nas ma taki sam udział w spadku (po 1/3). Czy pomimo równych udziałów w spadku, małżonkowi zmarłego, który jest spadkobiercą, przysługują w tej sytuacji jakieś dodatkowe prawa?
TAK. Małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu 3 miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Gdyby spadkodawca chciał to uprawnienie wyłączyć bądź ograniczyć, jego oświadczenie w tym przedmiocie będzie nieważne. Stanowi o tym art. 923 § 1 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 ze zm.). Powyższa regulacja nie ogranicza jednak uprawnień małżonka i innych osób bliskich spadkodawcy, które wynikają z najmu lokali lub ze spółdzielczego prawa do lokalu. Uprawnienie to nie ma zatem charakteru rzeczowego, ale faktyczny. Wspomniane osoby nie stają się bowiem właścicielami jakichś praw (np. prawa własności nieruchomości lokalowej), ale uzyskują możliwość korzystania z mieszkania i określonych urządzeń, przez wskazany w przepisie okres.
Ponadto małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjąwszy zstępnych spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam (art. 939 § 1 K.c.). Uprawnienie powyższe nie przysługuje małżonkowi, jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy. Jest to tzw. ustawowy zapis naddziałowy. Istotne jest zatem, aby małżonkowie "pozostawali we wspólnym pożyciu", a nie, aby związek małżeński jedynie formalnie istniał. Należy uznać, że "przedmioty urządzenia domowego" to ruchomości, których celem było zaspokajanie potrzeb domowych, a więc przedmioty przeznaczone do codziennego i ogólnego użytku domowników.
W doktrynie przyjmuje się, że w związku z tym, że małżonek może żądać przedmiotów urządzenia domowego "ponad swój udział spadkowy", ich wartość nie podlega zaliczeniu na poczet jego udziału w całym spadku. Ich wartość uwzględnia się jednak przy ustalaniu stanu czynnego spadku (por. wyrok Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 16 maja 2016 r., sygn. akt I C 1130/12).