Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych, dalej Fundusz, tworzy się z corocznego odpisu podstawowego, naliczanego w stosunku do przeciętnej liczby zatrudnionych. Jego wysokość na jednego zatrudnionego ustala się jako określony procent przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą. Tak wynika z art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 998 ze zm.), dalej ustawy o Funduszu. W latach 2012-2023 wysokość odpisu ustalało się jednak w oparciu o przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej z innego roku niż poprzedni. Regulował to przepis wprowadzany do ustawy o Funduszu - ustawą o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na dany rok kalendarzowy/ustawą o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją ustawy budżetowej. Ustawa z dnia 16 stycznia 2024 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2024 (Dz. U. poz. 123) nie zawiera przepisu szczególnego w tym zakresie.
Prezes GUS w obwieszczeniu z dnia 16 lutego 2024 r. ogłosił, że przeciętne wynagrodzenie miesięczne w gospodarce narodowej, pomniejszone o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe oraz chorobowe, w 2023 r. wyniosło 6.246,13 zł, a w drugim półroczu 2023 r. wyniosło 6.445,71 zł.
| Ważne: Podstawę do wyliczenia odpisu podstawowego na jednego pracownika w 2024 r. stanowi wynagrodzenie miesięczne w gospodarce narodowej w drugim półroczu 2023 r., czyli kwota 6.445,71 zł. |
Przypominamy, że Fundusz tworzą pracodawcy zatrudniający według stanu na dzień 1 stycznia danego roku co najmniej 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty (art. 3 ust. 1 ustawy o Funduszu). Pracodawcy zatrudniający według stanu na dzień 1 stycznia danego roku co najmniej 20 i mniej niż 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, tworzą Fundusz na wniosek zakładowej organizacji związkowej (art. 3 ust. 1c ustawy o Funduszu). Bez względu na liczbę zatrudnionych pracowników Fundusz tworzą pracodawcy prowadzący działalność w formie jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych (art. 3 ust. 2 ustawy o Funduszu). Pozostali pracodawcy tworzą Fundusz fakultatywnie.
Wysokość odpisu podstawowego wynosi:
- 37,5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, o którym mowa wyżej, na jednego zatrudnionego w "normalnych" warunkach, czyli w 2024 r. jest to kwota 2.417,14 zł (6.445,71 zł x 37,5%),
- 50% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, o którym mowa wyżej, na jednego pracownika wykonującego prace w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów o emeryturach pomostowych, dalej wykonujący prace szczególne, czyli w 2024 r. jest to kwota 3.222,86 zł (6.445,71 zł x 50%),
- 5%, 6%, 7% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, o którym mowa wcześniej, na jednego pracownika młodocianego odpowiednio w pierwszym, drugim, trzecim roku nauki, czyli w 2024 r. jest to kwota odpowiednio 322,29 zł (6.445,71 zł x 5%), 386,74 zł (6.445,71 zł x 6%), 451,20 zł (6.445,71 zł x 7%).
Wysokość odpisu podstawowego może być zwiększona o 6,25% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, o którym mowa wcześniej, na każdą zatrudnioną osobę, w stosunku do której orzeczono znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności oraz na każdego emeryta i rencistę, w tym także ze zlikwidowanego zakładu pracy uprawnionego do opieki socjalnej, czyli w 2024 r. - 402,86 zł (6.445,71 zł x 6,25%). Pracodawcy, którzy utworzyli zakładowy żłobek lub klub dziecięcy oraz przeznaczą na ten cel z odpisu podstawowego kwotę odpowiadającą 7,5 punktu procentowego tego odpisu mogą zwiększyć Fundusz na każdą zatrudnioną osobę o 7,5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, o którym mowa wcześniej, pod warunkiem przeznaczenia całości tego zwiększenia na prowadzenie żłobka lub klubu dziecięcego, czyli w 2024 r. o 483,43 zł (6.445,71 zł x 7,5%).
Powyższe zasady ustalania wysokości odpisów i zwiększeń na Fundusz nie mają zastosowania do uczelni publicznych działających na podstawie przepisów o szkolnictwie wyższym i nauce oraz szkół i placówek objętych systemem oświaty w stosunku do nauczycieli podlegających przepisom Karty Nauczyciela (art. 5 ust. 8 ustawy o Funduszu).
| Ważne: Równowartość dokonanych odpisów i zwiększeń na 2024 r. pracodawca jest zobowiązany przekazać na rachunek bankowy Funduszu w terminie do 30 września 2024 r., z tym że w terminie do 31 maja 2024 r. powinien przekazać kwotę stanowiącą co najmniej 75% równowartości odpisów podstawowych. |
Pracodawca dokonuje odpisów w ciągu roku w oparciu o przeciętną planowaną w danym roku kalendarzowym liczbę zatrudnionych, skorygowaną w końcu roku do faktycznej przeciętnej liczby zatrudnionych, obejmującą pracowników zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy (po przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy). Tak stanowi § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 marca 2009 r. w sprawie sposobu ustalania przeciętnej liczby zatrudnionych... (Dz. U. nr 43, poz. 349).
| Przykład |
Pracodawca zatrudnia 80 pracowników w normalnych warunkach, w tym 68 na cały etat, 8 na 3/4 etatu i 4 na 1/2 etatu, 28 pracowników wykonujących prace szczególne w pełnym wymiarze czasu pracy oraz 4 pracowników młodocianych w pierwszym roku nauki (od września 2024 r. - w drugim roku nauki). W bieżącym roku pracodawca nie planuje dokonywać żadnych zmian kadrowych.
Do 31 maja 2024 r. pracodawca jest zobowiązany przekazać na rachunek Funduszu kwotę nie niższą niż 206.488,36 zł, co wynika z wyliczenia:
- (68 pracowników x 1 etat + 8 pracowników x 3/4 etatu + 4 pracowników x 1/2 etatu) = 76 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty; 76 etatów x 2.417,14 zł = 183.702,64 zł,
- 28 pracowników x 1 etat x 3.222,86 zł = 90.240,08 zł,
- [(4 pracowników młodocianych x 322,29 zł) x 8/12] + [(4 pracowników młodocianych x 386,74 zł) x 4/12] = 1.375,09 zł,
- 75% x (183.702,64 zł + 90.240,08 zł + 1.375,09 zł) = 206.488,36 zł.
Zwracamy uwagę! Pracodawca nieprowadzący działalności w formie jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych może dowolnie kształtować wysokość odpisu na Fundusz bądź zrezygnować z jego tworzenia. Dokonuje tego wprowadzając - po uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową - w aktach prawa wewnątrzzakładowego stosowne postanowienie w tej sprawie. Pracodawca nieobjęty układem zbiorowym pracy, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa, ewentualne zmiany wysokości odpisu na Fundusz lub postanowienia o jego nietworzeniu przed wprowadzeniem do regulaminu wynagradzania uzgadnia z przedstawicielem wybranym przez pracowników do reprezentowania ich interesów. Tak wynika z art. 4 ustawy o Funduszu.