Przedsiębiorca zatrudnia trzy osoby na podstawie umów o pracę. Obecnie chciałby zawrzeć umowę zlecenia na najprostsze prace biurowe z szesnastoletnią córką, licealistką, która pozostaje z nim w jednym gospodarstwie domowym. Czy może podpisać z nią taką umowę? Jeśli tak, to czy obowiązany będzie zgłosić ją do ubezpieczeń w ZUS i rozliczać składki?
Nie ma przeszkód prawnych do zawarcia umowy zlecenia między rodzicem prowadzącym działalność gospodarczą a jego 16-letnim uczącym się w liceum dzieckiem, pozostającym z nim we wspólnym gospodarstwie domowym. Taka umowa nie stanowi tytułu do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego.
Osoba 16-letnia ma status małoletniej do ukończenia 18 lat lub zawarcia małżeństwa, co w obydwu przypadkach jest równoznaczne z nabyciem pełnoletności (art. 10 K.c.). Od 13. roku życia przysługuje jej ograniczona zdolność do czynności prawnych, co pozwala nawiązać stosunek pracy albo zawrzeć umowę cywilnoprawną (art. 15 K.c.). W pierwszym przypadku osoba małoletnia może to uczynić bez zgody przedstawiciela ustawowego, tj. rodziców, jeśli znajduje się pod ich władzą albo opiekuna prawnego, a w drugim - musi uzyskać taką zgodę albo potwierdzenie już podpisanej umowy cywilnoprawnej (art. 22 § 3 K.p., art. 17 i art. 18 § 1 K.c. w zw. z art. 98, art. 155 § 2 K.r.o.). Umowy cywilnoprawnej nie można bowiem zaliczyć do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, niewymagających zgody (art. 20 K.c.). W sytuacji z pytania warunek udzielenia zgody jest spełniony, skoro Czytelnik ma być stroną umowy zlecenia z małoletnim dzieckiem.
Zasadniczo do umów cywilnoprawnych nie stosuje się Kodeksu pracy, z dwoma wyjątkami. Pierwszy z nich to art. 304 § 1 i 3 K.p., który zobowiązuje pracodawców oraz przedsiębiorców niebędących pracodawcami, organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy osobom wykonującym pracę w zakładzie lub w innym wyznaczonym miejscu. Drugi wyjątek stanowi art. 3045 § 1 K.p., który określa dopuszczalność wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16. roku życia. Przepis ten wskazuje, że jest to dozwolone wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową, po uzyskaniu zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna dziecka, a także po uzyskaniu zezwolenia właściwego inspektora pracy. Zatem gdyby córka osoby prowadzącej działalność nie miała ukończonych 16 lat, Czytelnik mógłby zawrzeć z nią umowę zlecenia jedynie wtedy, gdyby spełniła te kryteria. Przyjmujemy założenie, że ma ona ukończone 16 lat, w związku z czym art. 3045 § 1 K.p. nie ma tu zastosowania.
W okolicznościach z pytania wobec zawieranej umowy zlecenia będą więc obowiązywały przepisy Kodeksu cywilnego, w tym przede wszystkim:
- art. 734-751 K.c. dotyczące tego rodzaju umów, a także umów o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu oraz
- art. 3531 K.c. ustanawiający zasadę swobody umów, która polega na tym, że strony mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Fakt pozostawania stron umowy zlecenia we wspólnym gospodarstwie domowym nie ma znaczenia dla możliwości zawarcia tej umowy.
Umowa zlecenia stanowi tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego (art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 12 ust. 1 ustawy o sus oraz art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy zdrowotnej). Nie dotyczy to jednak umowy zlecenia zawartej z osobą będącą uczniem szkoły ponadpodstawowej i studentem, w wieku do ukończenia 26 lat (art. 6 ust. 4 ustawy o sus). Tym samym córka przedsiębiorcy z pytania z tytułu wykonywania umowy zlecenia nie będzie podlegała ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu. W tym przypadku tytułem do ubezpieczeń nie będzie też współpraca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności. Za osobę współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się bowiem m.in. dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, jeżeli pozostają z nim we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują (bezumownie) przy prowadzeniu tej działalności. Dla celów ubezpieczeń społecznych za osobę współpracującą traktuje się też pracownika spełniającego kryteria określone dla osób współpracujących, o których mowa wyżej, z wyłączeniem osoby, z którą została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego (art. 8 ust. 2 i 11 ustawy o sus).
Zwracamy uwagę! Umowa zlecenia nie może zastąpić umowy o pracę, jeżeli praca jest wykonywana pod kierownictwem pracodawcy oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, za wynagrodzeniem (art. 22 § 12 K.p.). W jej treści i sposobie realizacji nie mogą przeważać cechy charakterystyczne dla umowy o pracę, ponieważ wtedy jest to stosunek pracy, bez względu na nazwę umowy (art. 22 § 11 K.p.). Wynagrodzenie z umowy zlecenia nie może być niższe niż minimalna stawka godzinowa (od 1 stycznia do 30 czerwca 2024 r. wynosi ona 27,70 zł za godzinę), jeżeli nie występuje żadna z okoliczności wyłączających ten obowiązek. Za złamanie tego nakazu grozi grzywna od 1.000 zł do 30.000 zł. Tak wynika z art. 8a ust. 1 w zw. z art. 8d i 8e ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. z 2020 r. poz. 2207 ze zm.). Jej przepisy zobowiązują także do:
- wypłaty wynagrodzenia w formie pieniężnej przynajmniej raz w miesiącu, jeśli zlecenie obejmuje dłuższy okres,
- potwierdzania liczby godzin wykonania zlecenia w sposób uzgodniony w umowie,
- przechowywania dokumentów związanych z potwierdzaniem liczby godzin wykonywania zlecenia przez okres 3 lat od dnia, w którym wynagrodzenie stało się wymagalne.