Zasady wypłaty zasiłków

1. Pobieranie zasiłku opiekuńczego przez pracownika zatrudnionego w dwóch zakładach pracy

Pracownik jest zatrudniony w dwóch zakładach pracy: u pracodawcy A w pełnym wymiarze czasu pracy (od 6⁰⁰ do 14⁰⁰), u pracodawcy B na 1/4 etatu (od 16⁰⁰ do 18⁰⁰). Jego żona świadczy pracę od 7⁰⁰ do 15⁰⁰. Lekarz orzekł konieczność sprawowania przez niego osobistej opieki nad chorym dzieckiem w wieku 4 lat. Czy pracownikowi przysługuje zasiłek opiekuńczy u każdego z pracodawców?

Pracownik ma prawo do zasiłku opiekuńczego u każdego z pracodawców, jeżeli z powodu dojazdów swoich i żony do/z pracy dziecko pozostawałoby bez opieki. W razie gdy taka okoliczność nie ma miejsca, pracownik ma prawo do zasiłku opiekuńczego jedynie u pracodawcy A.

Zasiłek opiekuńczy przysługuje pracownikowi zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w wieku do 14 lat (art. 32 ust. 1 pkt 2 ustawy zasiłkowej), nie dłużej jednak niż przez okres 60 dni w roku kalendarzowym. Wskazany limit przysługuje bez względu na liczbę dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki oraz niezależnie od liczby osób uprawnionych do tego świadczenia (art. 33 ust. 2 ustawy zasiłkowej).

Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza pracownikiem są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku, np. małżonek, rodzic dziecka, z wyjątkiem niemającym znaczenia w omawianym przypadku, dlatego go pomijamy (art. 34 ustawy zasiłkowej).

Miesięczna wysokość zasiłku opiekuńczego wynosi 80% podstawy wymiaru i jest on wypłacany za każdy dzień sprawowania osobistej opieki, nie wyłączając dni wolnych od pracy.

Pracownik, występując o wypłatę zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania osobistej opieki nad chorym dzieckiem, składa wniosek Z-15A (w sytuacji gdy jest zatrudniony u kilku pracodawców - u każdego oddzielnie). W tym dokumencie podaje m.in. godziny pracy swoje oraz matki dziecka, co pozwala stwierdzić, czy godziny te pokrywają się (choćby częściowo). Pracownik jest więc uprawniony do zasiłku opiekuńczego u pracodawcy A, gdyż godziny pracy jego i żony praktycznie w całości się pokrywają. Jeśli zaś chodzi o to świadczenie u pracodawcy B, to odpowiedź wymaga dodatkowych wyjaśnień.

W komentarzu ZUS do ustawy zasiłkowej czytamy, że: "(...) Jeśli oboje rodzice, bądź jedno z nich pracują w systemie pracy zmianowej, zasiłek opiekuńczy przysługuje za okres sprawowania opieki, w którym oboje rodzice pracują na tych samych zmianach, a także na różnych zmianach, jeżeli chore dziecko pozostawałoby bez opieki w wyniku częściowego pokrywania się godzin pracy, wskutek dojazdu lub dojścia do pracy i z pracy. (...)". Powołane wyjaśnienie ZUS można odnieść także do omawianego przypadku, mimo że dotyczy pracowników zatrudnionych w systemie zmianowym. Jak bowiem z niego wynika, prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje również, gdyby dziecko pozostawało bez opieki w czasie przypadającym na dojazd do domu/do pracy jego rodziców (tu pomiędzy godziną 15⁰⁰ a 16⁰⁰, kiedy to ojciec dziecka musiałby wyjść do pracy u pracodawcy B, a z pracy nie wróciłaby jeszcze matka dziecka). Jeśli tak jest faktycznie, naszym zdaniem, pracownik ma też prawo do zasiłku opiekuńczego u pracodawcy B.

Przyjmujemy założenia z pytania oraz zakładamy, że żona pracownika wraca z pracy do domu około godziny 15⁴⁰, a pracownik zwykle udaje się do pracy u pracodawcy B bezpośrednio po zakończeniu pracy u pracodawcy A. Gdyby miał dojechać do pracodawcy B z domu, potrzebowałby na to około 40 minut. Godzina dojazdu matki z pracy pokrywa się z godziną wyjścia ojca do pracy u pracodawcy B i w związku z tym dziecko pozostawałoby w tym czasie bez opieki. Pracownik jest więc uprawniony do zasiłku opiekuńczego zarówno u pracodawcy A, jak i u pracodawcy B.

Gdyby żona pracownika pracowała w pobliżu domu i powrót z pracy zajmował jej około 10-15 minut, to mogłaby ona przejąć opiekę nad chorym dzieckiem zanim pracownik wyjdzie do pracy u pracodawcy B. Wówczas pracownik byłby uprawniony do zasiłku opiekuńczego wyłącznie u pracodawcy A. U pracodawcy B nie miałby takiego uprawnienia, ponieważ w czasie jego pracy byłby domownik - matka dziecka mogący zapewnić opiekę choremu dziecku.

2. Zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego wypłacany zleceniobiorcy

W spółce z o.o. od 2 stycznia do 31 grudnia 2025 r. umowę zlecenia wykonuje kobieta, która w czerwcu 2024 r. urodziła dziecko. Z umowy zlecenia podlega ona ubezpieczeniom społecznym, w tym chorobowemu. Ponieważ w dniu porodu nie była ubezpieczona, nie miała prawa do zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego. Obecnie poinformowała zleceniodawcę, że zamierza skorzystać z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w wymiarze 32 tygodni. Czy ma prawo do tego zasiłku?

Tak, osoba wykonująca umowę zlecenia, objęta ubezpieczeniem chorobowym, ma prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego, przy czym jego wymiar zależy od okresu wykorzystanego przez drugiego rodzica dziecka.

Osobie ubezpieczonej niebędącej pracownikiem (np. zleceniobiorcy) nie przysługuje urlop rodzicielski, gdyż jest on przewidziany wyłącznie dla pracowników. Jednakże na mocy przepisów ustawy zasiłkowej osoba ta ma prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego.

Przypominamy, że do urlopu rodzicielskiego uprawnieni są pracownicy - rodzicie dziecka w celu sprawowania nad nim opieki. Z tytułu urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie przysługuje on w wymiarze 41 tygodni, z czego 9 tygodni zarezerwowanych jest do wyłącznej dyspozycji każdego z pracowników - rodziców dziecka (art. 182^1a § 1 pkt 1 i § 4 K.p.). Jeśli więc jedno z rodziców wykorzysta maksymalnie 32 tygodnie tego urlopu, drugiemu przysługuje tylko 9 tygodni urlopu. Urlop rodzicielski udzielany jest jednorazowo albo nie więcej niż w 5 częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia (art. 182^1c K.p.). Urlop ten jest uprawnieniem niezależnym od urlopu macierzyńskiego i pracownik ma do niego prawo także, gdy matka dziecka w dniu porodu nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu.

Zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego może być wypłacany w wysokości odpowiednio 70% podstawy wymiaru lub 81,5% podstawy wymiaru. Przy czym ta wyższa wysokość zasiłku obowiązuje tylko wówczas, gdy ubezpieczona matka dziecka nie później niż 21 dni po porodzie, złożyła pisemny wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze (z wyłączeniem nieprzenoszalnej części przysługującej ojcu dziecka), a ponadto przynajmniej jeden dzień zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego musi przypadać w pierwszym roku życia dziecka. Tak wynika z art. 30a ust. 1, art. 31 ust. 2 i 3g ustawy zasiłkowej.

Wniosek w sprawie wypłaty zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego (np. na formularzu ZUS ZUR) należy złożyć nie później niż przed rozpoczęciem korzystania z tego zasiłku. Jak wyjaśnił ZUS w komentarzu do ustawy zasiłkowej: "(...) Wniosek złożony po tym terminie nie stanowi podstawy do wypłaty zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego, chyba że niezłożenie wniosku w terminie wynikało z przyczyn niezależnych od osoby pobierającej zasiłek. Jeżeli ostatni dzień terminu na złożenie wniosku przypada na sobotę lub na dzień ustawowo wolny od pracy, wniosek złożony w pierwszym dniu roboczym po tym terminie uznaje się za złożony w terminie. (...)".

W okolicznościach z pytania zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego będzie przysługiwał w wymiarze 32 tygodni, o ile ojciec dziecka dotychczas nie skorzystał z urlopu rodzicielskiego/zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający temu urlopowi bądź też wykorzystał go w wymiarze nie wyższym niż 9 tygodni. Jego wysokość wyniesie 70% podstawy wymiaru.

Podstawę wymiaru zasiłku będzie stanowił przeciętny miesięczny przychód zleceniobiorczyni za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia poprzedzające miesiąc rozpoczęcia pobierania zasiłku macierzyńskiego. Z podstawy wymiaru wyłączeniu będzie podlegał przychód za styczeń 2025 r. jako niepełny miesiąc kalendarzowy ubezpieczenia. Pełnym miesiącem kalendarzowym ubezpieczenia chorobowego zleceniobiorców jest bowiem miesiąc, w którym ubezpieczenie rozpoczyna się od pierwszego dnia miesiąca (por. komentarz ZUS do ustawy zasiłkowej).

Zwracamy uwagę! Jeśli osobie z pytania po porodzie przyznano świadczenie rodzicielskie, o którym mowa w art. 17c ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 323 z późn. zm.) w wymiarze 52 tygodni, to pobieranie zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego spowoduje utratę prawa do tego świadczenia. Na ten temat pisaliśmy w UiPP nr 4/2025, str. 4.

3. Wypłata zasiłku chorobowego po ustaniu zatrudnienia w razie skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę

Na koniec stycznia 2025 r. z pracownikiem rozwiązano umowę o pracę z zastosowaniem art. 36¹ § 1 K.p., tj. skracając okres wypowiedzenia z trzech do jednego miesiąca. Z tego tytułu wypłaciliśmy mu odszkodowanie. Po kilku dniach na nasz profil na PUE/eZUS wpłynęło zwolnienie lekarskie tego pracownika wystawione na 20 dni. Czy ZUS wypłaci mu zasiłek chorobowy po ustaniu zatrudnienia, skoro pracownik otrzymał odszkodowanie za skrócony okres wypowiedzenia?

Wypłata odszkodowania za skrócony okres wypowiedzenia nie ma wpływu na prawo do zasiłku chorobowego przysługującego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego.

Pracodawca w określonych sytuacjach może skrócić pracownikowi okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony lub na czas określony. Okoliczności te wymienia art. 36¹ § 1 K.p. i jest to dopuszczalne w razie:

• ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,
• zaistnienia innych przyczyn niedotyczących pracownika.

W takim przypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia. Okres, za który przysługuje odszkodowanie, wlicza się pracownikowi pozostającemu w tym okresie bez pracy do okresu zatrudnienia.

Pracownik ma prawo do zasiłku chorobowego co do zasady, gdy niezdolność do pracy powstała w trakcie ubezpieczenia chorobowego (art. 6 ust. 1 ustawy zasiłkowej). Zasiłek ten przysługuje także wówczas, gdy niezdolność do pracy trwa nieprzerwanie nadal po jego ustaniu. Nie ma wtedy znaczenia liczba dni, na które zostało wystawione zwolnienie lekarskie.

Jeśli jednak pracownik zachorował już po rozwiązaniu umowy o pracę (po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego), to zgodnie z art. 7 ustawy zasiłkowej, zasiłek chorobowy przysługuje pod warunkiem, że niezdolność do pracy:

• trwa nieprzerwanie co najmniej 30 dni oraz
• powstała nie później niż w ciągu:
• 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego,
• 3 miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego w razie choroby zakaźnej, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub innej choroby, której objawy chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku choroby.

Przypadki, w których pracownikowi - mimo spełnienia przesłanek wymienionych w art. 7 ustawy zasiłkowej - nie przysługuje zasiłek chorobowy po ustaniu zatrudnienia określa art. 13 ustawy zasiłkowej. Nie otrzyma on zasiłku chorobowego, jeżeli:

• ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy (odpowiednio do emerytury lub renty inwalidzkiej dla tzw. służb mundurowych),
• kontynuuje lub podjął działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniającą prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby,
• nie nabył prawa do zasiłku w czasie ubezpieczenia z uwagi na nieposiadanie okresu wyczekiwania,
• jest uprawniony do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego,
• podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników określonemu w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Ponadto zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres niezdolności do pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało po wyczerpaniu prawa do zasiłku chorobowego.

Zgodnie z art. 61 ust. 1 pkt 2 lit. d ustawy zasiłkowej, prawo do zasiłku chorobowego za okres choroby przypadającej po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego ustala ZUS. Bez znaczenia jest w jakich okolicznościach ustało zatrudnienie oraz czy z tego tytułu zostało wypłacone odszkodowanie, odprawa czy inny rodzaj rekompensaty. Jeśli więc po rozwiązaniu z pracownikiem umowy o pracę na profil pracodawcy na PUE/eZUS wpłynęło zwolnienie lekarskie tej osoby, to na żądanie ZUS bądź byłego pracownika powinien on wypełnić i wysłać do ZUS zaświadczenie Z-3 zawierające zestawienie wypłaconych składników wynagrodzenia, stanowiących podstawę wymiaru zasiłku.

W sytuacji wskazanej w pytaniu, ZUS nie wypłaci byłemu pracownikowi zasiłku chorobowego za okres po ustaniu zatrudnienia nie ze względu na odszkodowanie za skrócenie okresu wypowiedzenia, lecz zbyt krótki okres choroby. Jeśli jednak niezdolność do pracy z powodu choroby trwa nieprzerwanie dalej i łącznie wynosi co najmniej 30 dni, to ZUS podejmie wypłatę zasiłku chorobowego za cały ten okres, o ile nie zajdą okoliczności wymienione wcześniej.

Zwracamy uwagę! Zasiłek chorobowy przypadający po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego przysługuje nie dłużej niż przez 91 dni, z tym że przez okres nie dłuższy niż do wyczerpania 182- lub 270-dniowego okresu zasiłkowego. Nie dotyczy to jedynie niezdolności do pracy powstałej wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi ich pobrania, spowodowanej gruźlicą lub występującej w trakcie ciąży.