Rozliczanie czasu pracy

1. Rekompensata za pracę przypadającą pomiędzy dobami pracowniczymi

Pełnoetatowy pracownik zatrudniony w systemie równoważnego czasu pracy miał zaplanowaną pracę w poniedziałek od 7⁰⁰ do 17⁰⁰, a we wtorek od 10⁰⁰ do 18⁰⁰. Z uwagi na szczególne potrzeby pracodawcy, we wtorek rozpoczął jednak pracę o 7⁰⁰ i pracował do 18⁰⁰. Jak należało zrekompensować czas pracy przypadający we wtorek pomiędzy 7⁰⁰ a 10⁰⁰?

Zgodnie z art. 129 § 1 K.p., czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, co do zasady nieprzekraczającym 4 miesięcy. W systemie równoważnego czasu pracy, którym objęty jest pracownik z pytania, dobowy wymiar czasu pracy może być przedłużony maksymalnie do 12 godzin, a w celu zachowania prawidłowego w przyjętym okresie rozliczeniowym (nieprzekraczającym co do zasady 1 miesiąca) nominału, przedłużony dobowy wymiar czasu pracy jest równoważony krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od pracy (art. 135 § 1 K.p.).

Jeśli pracownik wykonuje pracę ponad obowiązujące go normy czasu pracy, a także ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obwiązującego go systemu i rozkładu czasu pracy, to praca taka stanowi pracę nadliczbową. Jest ona dopuszczalna w przypadkach, o których mowa w art. 151 § 1 K.p., np. w razie wystąpienia szczególnych potrzeb pracodawcy. Wyróżnia się następujące rodzaje godzin nadliczbowych:

• dobowe, przypadające w ramach doby pracowniczej, czyli 24 kolejnych godzin, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (art. 128 § 3 pkt 1 K.p.); są one skutkiem przekroczenia normy dobowej/przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy,
• średniotygodniowe, wynikające z przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym.

Za pracę nadliczbową pracownikowi przysługuje rekompensata finansowa w wysokości i na zasadach określonych w art. 151¹ § 1-2 K.p., co prezentujemy w tabeli:

Z pytania wynika, że dodatkowa praca przypadająca w kalendarzowy wtorek od 7⁰⁰ do 10⁰⁰ nie miała miejsca w żadnej dobie pracowniczej, gdyż poniedziałkowa doba zakończyła się o 7⁰⁰ we wtorek, a wtorkowa doba rozpoczęła się o 10⁰⁰ we wtorek. Przypadła więc ona w tzw. przestrzeni międzydobowej generując godziny nadliczbowe średniotygodniowe (por. stanowisko MPiPS udostępnione naszemu Wydawnictwu 20 listopada 2013 r.), za które pracownik - z upływem okresu rozliczeniowego - nabędzie/nabył prawo do 100% dodatku do wynagrodzenia.

Zamiast dodatku, w zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych, pracodawca może udzielić pracownikowi czasu wolnego od pracy:

• w tym samym wymiarze, na pisemny wniosek pracownika,
• w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych nadgodzin (bez wniosku pracownika), najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego, bez obniżenia wynagrodzenia należnego pracownikowi za pełny miesięczny wymiar czasu pracy; w doktrynie podkreśla się jednak, że: "(...) w taki sposób może zostać zrekompensowana jedynie praca stanowiąca przekroczenie dobowego czasu pracy. Nadgodziny średniotygodniowe rozliczane są po zakończeniu okresu rozliczeniowego, zatem nie ma możliwości ich zrekompensowania w ten sposób. (...)" (por. K. Stefański w: Kodeks pracy. Komentarz. Tom II. Art. 94-304⁵, wyd. VII, red. K. W. Baran, Warszawa 2025, art. 151², źródło: SIP Lex).

2. Wpływ doby pracowniczej na planowaną godzinę rozpoczęcia pracy w dniu przypadającym po urlopie wypoczynkowym

Pracownik zatrudniony w organizacji II-zmianowej (6⁰⁰-14⁰⁰, 14⁰⁰-22⁰⁰) od poniedziałku do piątku, w okresie od 4 do 6 sierpnia br. miał zaplanowaną pracę na II zmianę. Czy z uwagi na to, że na te dni udzieliliśmy mu urlopu, mogliśmy w dniu następnym (7 sierpnia br.) zaplanować mu pracę na I zmianę?

Urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu (art. 154² § 1 K.p.). W stanowisku udostępnionym naszemu Wydawnictwu 28 października 2016 r. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej podkreśliło, że: "(...) Przy rozliczaniu czasu pracy pracownika oraz ustalaniu dni wolnych od pracy prawne znaczenie nadaje się pojęciu doby pracowniczej, a nie astronomicznej (kalendarzowej). Zatem także pojęcie dnia pracy, którym posługuje się art. 154² § 1 K.p. należałoby utożsamiać z pojęciem doby pracowniczej. (...) Tak więc udzielenie pracownikowi urlopu wypoczynkowego w danym dniu oznacza w praktyce udzielenie go na konkretną dobę pracowniczą (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2010 r. II PK 116/10, M.P.Pr. z 2011 r. nr 3, str. 145-147) i pracownik, któremu udzielono takiego urlopu korzysta z 24-godzinnego zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy w takim dniu/dobie pracowniczej. (...)".

Przykładowo, jeżeli w danym dniu pracownik ma zaplanowaną w rozkładzie pracę od 6⁰⁰ do 14⁰⁰, to doba pracownicza rozpoczyna się o 6⁰⁰ w tym dniu i trwa do 6⁰⁰ w dniu następnym. Generalnie pracownikowi nie można zaplanować pracy w tej samej dobie pracowniczej, czyli jego rozkład nie może przewidywać rozpoczęcia jej w dniu następnym o godzinie wcześniejszej niż w dniu poprzednim (wyjątkiem jest organizacja ruchoma, o której mowa w art. 140¹ K.p., jednak z pytania nie wynika, aby pracownik był nią objęty).

Zasada ta dotyczy także sytuacji, gdy pracownik w dniu poprzednim nie rozpoczyna pracy, ponieważ korzysta z urlopu wypoczynkowego (udzielonego na daną dobę pracowniczą). Polecenie pracownikowi wykonywania pracy w ramach doby pracowniczej, na którą udzielono mu urlopu wypoczynkowego (np. w ramach 2 ostatnich jej godzin) może nastąpić tylko w wyniku odwołania go z tego urlopu - po spełnieniu przesłanek, o których mowa w art. 167 K.p., a praca ta będzie stanowiła nadgodziny dobowe, za które pracownik ma prawo do odpowiedniej rekompensaty (por. powołane wcześniej stanowisko MRPiPS).

Zwracamy uwagę! Pracodawca może odwołać pracownika z urlopu wypoczynkowego tylko wówczas, gdy jego obecności w zakładzie wymagają okoliczności nieprzewidziane w chwili rozpoczynania urlopu. Pracodawca jest obowiązany pokryć koszty poniesione przez pracownika w bezpośrednim związku z odwołaniem go z urlopu (art. 167 K.p.).