Badania kontrolne przed urlopem wypoczynkowym udzielonym pracownikowi bezpośrednio po świadczeniu rehabilitacyjnym
Pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim przez 182 dni, następnie zostało przyznane mu świadczenie rehabilitacyjne na 12 miesięcy, tj. do 25 sierpnia 2025 r. Czy od 26 sierpnia 2025 r. pracownik mógł wykorzystać zaległy urlop wypoczynkowy, nie mając orzeczonej zdolności do pracy?
Pracodawca może udzielić urlopu wypoczynkowego bez orzeczenia lekarskiego po badaniach kontrolnych pracownikowi, który po świadczeniu rehabilitacyjnym stawił się do pracy, zgłosił gotowość jej świadczenia i zawnioskował o wykorzystanie urlopu wypoczynkowego przed jej podjęciem. Tak wynika z jednej z dwóch linii orzeczniczych oraz ze stanowiska inspekcji pracy.
W przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik podlega kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku (art. 229 § 2 zd. 2 K.p.). W sprawie wykonania tego obowiązku przed wykorzystaniem urlopu wypoczynkowego (w tym "w trybie na żądanie", o jakim mowa w art. 1672 K.p.) bezpośrednio po absencji spełniającej powyższe warunki są dwie przeciwstawne interpretacje Sądu Najwyższego wyrażone w następujących rozstrzygnięciach:
| obowiązek wykonania badań kontrolnych przed urlopem wypoczynkowym | brak obowiązku wykonania badań kontrolnych przed urlopem wypoczynkowym |
| pracodawca nie może skutecznie udzielić urlopu wypoczynkowego pracownikowi niezdolnemu do pracy nawet wówczas, gdy pracownik wyraził na to zgodę, a więc udzielenie urlopu wypoczynkowego nie przerywa niezdolności pracownika do pracy (por. wyrok z 10 listopada 1999 r., sygn. akt I PKN 350/99, OSNP 2001/6/198) | obowiązek pracodawcy skierowania na badania kontrolne po wyczerpaniu okresu zasiłku chorobowego dotyczy pracownika, który po upływie tego okresu stawił się do pracy i zgłosił gotowość jej wykonywania (por. wyrok z 21 września 2001 r., sygn. akt I PKN 639/00, OSNP 2003/17/415) |
| pracownik stawiający się do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności (art. 53 § 3 K.p.) nie ma obowiązku dostarczenia orzeczenia lekarskiego o zdolności do pracy, o którym mowa w art. 229 § 2 K.p.; jeżeli pracownik stawi się do pracy i zgłosi gotowość jej wykonywania, obowiązek skierowania go na kontrolne badania lekarskie spoczywa na pracodawcy (por. wyrok z 21 czerwca 2005 r., sygn. akt II PK 319/04, OSNP 2006/3-4/49) | nie jest sprzeczne z przepisami prawa pracy (art. 165 § 1 i art. 229 § 2 K.p.) rozpoczęcie zaplanowanego urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po ustaniu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą pracownika, która trwała dłużej niż 30 dni (por. wyrok z 20 marca 2008 r., sygn. akt II PK 214/07, OSNP 2009/15-16/194) |
| zgłoszenie urlopu na żądanie w okresie następującym bezpośrednio po zakończeniu choroby na podstawie art. 1672 K.p. w warunkach art. 229 § 2 K.p. bez legitymowania się pozytywnym orzeczeniem lekarza medycyny pracy zgodnie z art. 229 § 4 K.p. jest nieskuteczne; w takiej sytuacji udzielenie urlopu nie spowodowałoby skutku oczekiwanego przez pracownika, a polegającego na możliwości uznania, iż tym samym powinien być traktowany jak pracownik, który stawił się do pracy w związku z odzyskaniem zdolności do pracy (por. wyroki z 29 października 2007 r., sygn. akt II PK 54/07) | z art. 229 § 2 K.p. nie można wywodzić obowiązku przedstawienia orzeczenia o zdolności do pracy przez pracownicę rozpoczynającą urlop wypoczynkowy po urlopie macierzyńskim (art. 163 § 3 K.p.) wykorzystanym bezpośrednio po zakończeniu okresu niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni (por. wyrok z 9 marca 2011 r., sygn. akt II PK 240/10, OSNP 2012/9-10/113) |
| pracodawca może nie udzielić pracownikowi urlopu wypoczynkowego na żądanie (art. 1672 K.p.) do czasu przedłożenia orzeczenia lekarskiego, o którym mowa w art. 229 § 4 w zw. z § 2 K.p. (por. wyrok z 26 października 2016 r., sygn. akt III PK 9/16, OSNP 2018/1/4) | dopuszczenie do wykonywania pracy pracownika po długiej chorobie bez potwierdzenia zachowania zdolności do pracy byłoby obciążone ryzykiem z punktu widzenia bezpiecznego wykonywania pracy; odnosi się to zatem do sytuacji, w której po okresie choroby pracownik ma faktycznie świadczyć pracę; w sytuacji, gdy bezpośrednio po zakończeniu zwolnienia chorobowego pracownik rozpoczyna urlop wypoczynkowy, o żadnym zagrożeniu dla bezpieczeństwa pracy nie może być mowy; w takim razie, nieprzeprowadzenie kontrolnych badań lekarskich nie pozostaje w sprzeczności z istotą urlopu wypoczynkowego (por. wyrok z 7 sierpnia 2013 r., sygn. akt SNO 16/13) |
Komisja Prawna Głównego Inspektora Pracy (KPGIP) w stanowisku z 23 kwietnia 2009 r. (znak KPGIP 2009/04/23) dopuściła udzielanie urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po okresie niezdolności do pracy z powodu choroby trwającej dłużej niż 30 dni bez przeprowadzania badań kontrolnych. Uzasadniła odroczenie wykonania tych badań do czasu faktycznego podjęcia pracy odmiennymi celami urlopu wypoczynkowego (odpoczynek od pracy) i badań kontrolnych (sprawdzenie zdolności do pracy po chorobie). Zaznaczyła przy tym, że takie rozwiązanie może być zastosowane tylko w przypadku zakończonej niezdolności do pracy wywołanej chorobą.
KPGIP uznała, że: "Nie może natomiast dotyczyć możliwości udzielania urlopu wypoczynkowego w trakcie trwającej niezdolności do pracy, np. w okresie oczekiwania po upływie okresu zasiłkowego z tytułu choroby na przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego albo renty, czy też na okresy między tymi świadczeniami.". W takiej sytuacji obowiązuje art. 165 pkt 1 K.p. o przesunięciu urlopu lub art. 166 pkt 1 K.p. o udzieleniu urlopu w późniejszym terminie.
Także w odpowiedzi na pytanie naszego Wydawnictwa z 25 marca 2024 r. (znak pisma GIP-GBI.0701.43.2024.3) Główny Inspektorat Pracy powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z 20 marca 2008 r. (sygn. akt II PK 214/07), w którego uzasadnieniu Sąd sformułował wniosek o znaczeniu uniwersalnym, stwierdzając, że: "(...) »Urlop wypoczynkowy polega na czasowym niewykonywaniu pracy na dotychczasowym stanowisku i już tylko z tego powodu nie można przyjąć, że niezbędnym warunkiem rozpoczęcia urlopu jest przeprowadzenie kontrolnych badań lekarskich. Badania te są niezbędne przed dopuszczeniem do wykonywania pracy, natomiast nieprzeprowadzenie ich przed urlopem nie pozostaje w sprzeczności z istotą urlopu wypoczynkowego (...)«. Wobec powyższego kolejne zwolnienie lekarskie pracownika obejmujące okres przypadający bezpośrednio po urlopie wypoczynkowym nie będzie miało wpływu na wcześniej udzielony urlop wypoczynkowy.".
Wykładnia o braku obowiązku wykonania przez pracownika badań kontrolnych po zakończonej niezdolności do pracy z powodu choroby trwającej dłużej niż 30 dni a przed urlopem wypoczynkowym koresponduje z zakazem dopuszczania do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie (art. 229 § 4 K.p.). W wyroku z 18 grudnia 2002 r. (sygn. akt I PK 44/02, OSNP 2004/12/209) Sąd Najwyższy zauważył, że: "Aktualnym orzeczeniem lekarskim w rozumieniu art. 229 § 4 K.p. jest orzeczenie stwierdzające stan zdrowia pracownika w dacie, w której ma być dopuszczony do pracy. Zachowuje ono aktualność w okresie w nim wymienionym, jednak staje się nieaktualne w przypadku wystąpienia w tym okresie zdarzeń, które mogą wskazywać na zmianę stanu zdrowia pracownika.".
Pracownik może udać się na urlop wypoczynkowy, nie posiadając aktualnego orzeczenia lekarskiego i zwolnienia lekarskiego, skoro urlop nie jest okresem świadczenia pracy. Ważności temu działaniu nie odbierze orzeczenie lekarskie stwierdzające przeciwwskazania do pracy na dotychczasowym stanowisku wydane po badaniu kontrolnym wykonanym po zakończeniu urlopu (por. § 2 ust. 5 w zw. z § 1 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników..., Dz. U. z 2023 r. poz. 607, dalej rozporządzenia).
Zwracamy uwagę! Niezdolność do wykonywania pracy na stanowisku pracy może być wynikiem czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby. Są to jednak odmienne pojęcia. Pierwsze zamyka drogę do podjęcia zatrudnienia na dotychczasowym stanowisku pracy, pozostawiając pracodawcy:
- możliwość zaoferowania innego stanowiska pracy, na którym pracownik będzie zdolny do świadczenia pracy, zgodnie z orzeczeniem lekarskim,
- rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron, wypowiedzeniem (przy braku porozumienia) albo bez wypowiedzenia po upływie okresu ochronnego w rozumieniu art. 53 § 1 pkt 1 K.p.
Drugie uniemożliwia wykonywanie pracy przez okres wskazany w zaświadczeniu lekarskim o niezdolności do pracy z powodu choroby oraz w orzeczeniu lekarza orzecznika ZUS o świadczeniu rehabilitacyjnym i okresie jego pobierania.
Niezdolność do pracy na stanowisku (przeciwwskazania do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie) stwierdza lekarz, który spełnia warunki określone w § 7 rozporządzenia. Natomiast czasową niezdolność do pracy z powodu choroby (w tym po wyczerpaniu zasiłku chorobowego, gdy dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy) orzeka - co do zasady - upoważniony przez ZUS lekarz, lekarz dentysta, felczer lub starszy felczer, a w określonych okolicznościach (w tym o świadczeniu rehabilitacyjnym) lekarz orzecznik ZUS (art. 54 ust. 1 i art. 18 ust. 3 ustawy zasiłkowej).
