Omówienie wybranych kategorii praw majątkowych

W art. 3 ust. 1 pkt 14 ustawy o rachunkowości zasadniczo wymieniono warunki i rodzaje składników aktywów, które mogą zostać uznane za WNiP. Jedynie w kwestii zaliczenia do WNiP kosztów zakończonych prac rozwojowych czy wartości firmy ustawa o rachunkowości daje niewielkie wskazówki dotyczące tych aktywów. W projekcie standardu opisano szczegółowo typowe kategorie praw majątkowych zaliczanych do WNiP, takie jak: majątkowe prawa autorskie, licencje, know-how, nabyta wartość firmy, koszty prac rozwojowych oraz prawa do emisji gazów. Poniżej omawiamy niektóre z nich tzn.: majątkowe prawa autorskie, know-how oraz koszty prac rozwojowych.

W pkt 4.29-4.38 projektu standardu zdefiniowano majątkowe prawa autorskie. Jak wynika z ich treści, zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. Tym samym nie ma możliwości uznania prawa za składnik WNiP bez zachowania wymaganej przepisami formy. Jeśli nabycie praw autorskich następuje w ramach transakcji łączonej, zaleca się, aby zbywca w umowie podał wysokość przysługującego twórcy wynagrodzenia, nawet gdyby przeniesienie prawa nastąpiło nieodpłatnie. Z kolei nieustalenie w umowie wysokości przysługującego twórcy wynagrodzenia lub nieodpłatne przeniesienie praw nie zwalnia jednostki od wyceny tych praw samodzielnie lub przy pomocy zewnętrznych specjalistów. Wysokość wynagrodzenia określa się z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa oraz przewidywanych korzyści z korzystania z utworu. Składnikiem ceny nabycia praw autorskich są także koszty pozyskania samego utworu.

Wszelkie autorskie prawa majątkowe do jednego utworu są pojedynczym obiektem (tytułem) inwentarzowym. Jednostka może tworzyć zbiorcze obiekty (tytuły) inwentarzowe WNiP, w skład których wchodzą prawa do pojedynczych utworów. W przypadku nabycia prawa do wielu utworów w ramach jednej umowy, jednostka może ująć je łącznie jako jeden zbiorczy obiekt inwentarzowy albo każde prawo ująć jako pojedynczy obiekt (tytuł) inwentarzowy.

W pkt 4.45-4.47 projektu standardu zdefiniowano pojęcie know-how. Jako know-how ujmuje się wyłącznie równowartość wiedzy, która została przez jednostkę nabyta (w drodze transakcji zakupu, zamiany na inny składnik aktywów, darowizny, aportu bądź innej umowy) i posiada zdolność do objęcia ochroną prawną jako tajemnica przedsiębiorstwa w rozumieniu ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Co istotne pozyskiwanie wiedzy w trakcie nauki, w tym szkoleń, seminariów, konferencji itp. nie jest na potrzeby standardu uznawane za jej nabywanie. Przykładami know-how, niezależnie od tego, czy zostaną uznane za WNiP, są: receptury, przepisy, składy chemiczne, odkrycia, idee, wynalazki niemające zdolności patentowej, niezarejestrowane wzory użytkowe i topografie układów scalonych, metody obniżania kosztów produkcji (np. poprzez odpowiednie usytuowanie maszyn wchodzących w skład linii produkcyjnej, wykorzystanie innych materiałów), nabyte aktualizacje posiadanego oprogramowania komputerowego, podnoszące jego wartość użytkową, ale nieobjęte indywidualnymi (dodatkowymi) licencjami.

Wskazane powyżej przykładowe tytuły know-how podlegają ujęciu jako składniki WNiP jedynie wtedy, gdy spełniają warunki ogólne oraz warunki szczególne uznania składnika aktywów za WNiP. Z tego względu co do zasady nie stanowi WNiP wiedza taka jak:

• strategie (np. długoterminowe strategie "public relations"),
• prognozy, predykcje, estymacje (np. dotyczące rozwoju rynku dla określonych dóbr lub usług),
• system archiwizacji danych (nie dotyczy licencjonowanego oprogramowania komputerowego),
• procedury i metody związane z zarządzaniem przedsiębiorstwem,
• metodologie wewnętrznej sprawozdawczości finansowej, zasady analiz finansowych, metody oceny zdolności kredytowej,
• wiedza w dziedzinie obrotu towarowego lub usług (np. standard jakości obsługi klientów),
• bazy danych, w tym bazy klientów,
• prawo do umów handlowych (cesje umów),
• relacje z klientami,
• płatności z tytułu franczyzy,
• płatności z tytułu rekompensaty związanej ze zwrotnym przejęciem poprzednio udzielonych praw do dystrybucji na danym rynku w regionie, np. exit fee.

Projekt w pkt 3.4 i 3.5 zawiera definicje prac badawczych i prac rozwojowych. Do WNiP jednostka zalicza wyłącznie koszty prac rozwojowych. Kwestie związane z kosztami prac rozwojowych omówiono w pkt 4.49-4.63 projektu standardu. Do WNiP jednostka zalicza koszty prac rozwojowych tylko wtedy, gdy na etapie ich ponoszenia spełnione są ogólne warunki uznawania składnika majątku za WNiP oraz szczegółowe warunki uznawania kosztów prac rozwojowych, określone w pkt 4.52 projektu standardu. Za WNiP uznać można jedynie koszty tych prac rozwojowych, które jednostka prowadzi w celu ich gospodarczego wykorzystania na własne potrzeby zgodnie z pkt 4.17-4.18 projektu standardu.

Nie zalicza się do WNiP kosztów tych prac rozwojowych, które prowadzone są głównie w celu sprzedaży lub oddania do używania ich rezultatów podmiotom zewnętrznym, bez zamiaru ich wykorzystania na własne potrzeby jednostki, jak również prac rozwojowych prowadzonych na zlecenie i na ryzyko podmiotów zewnętrznych.

Do WNiP nie zalicza się kosztów prac badawczych. Na etapie prac badawczych wysoka niepewność co do ich pozytywnego rezultatu nie pozwala przyjąć, że przyniosą one jednostce w przyszłości korzyści ekonomiczne. Jeżeli jednostka prowadzi zarówno prace badawcze, jak i prace rozwojowe, to powinna w dokumentacji polityki (zasad) rachunkowości określić kryteria identyfikacji każdego z etapów działalności badawczo-rozwojowej właściwe dla specyfiki własnej działalności. Jeżeli jednostka nie jest w stanie odróżnić etapu prac badawczych od etapu prac rozwojowych, wówczas przyjmuje, że do momentu spełnienia warunków wskazanych w pkt 4.52 standardu prowadzone były prace badawcze, a dotyczące je koszty są odnoszone w ciężar wyniku finansowego w okresie ich poniesienia. Kryterium decydującym o odróżnieniu prac badawczych od prac rozwojowych jest ich treść ekonomiczna, a nie forma prawna lub zapisy umowy z podmiotami zewnętrznymi o finansowanie takich prac.