Ustalenie właściwego ustawodawstwa, gdy pracownik jest zatrudniony w dwóch państwach UE

Pracownik poinformował pracodawcę o zatrudnieniu na podstawie umowy o pracę w innym państwie członkowskim UE. Czy z umowy o pracę nadal powinien być zgłoszony do ubezpieczeń w ZUS?

Odpowiedź na pytanie Czytelnika zależy od tego, czy do pracownika nadal zastosowanie będzie miało ustawodawstwo polskie z zakresu zabezpieczenia społecznego, czy też innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej (UE).

Jeżeli pracownik wykonuje pracę najemną w dwóch lub w kilku państwach członkowskich, dla ustalenia właściwego ustawodawstwa, stosuje się art. 13 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. UE L 2004.166.1 z dnia 2004.04.30 z późn. zm.), dalej rozporządzenia (WE) nr 883/2004. Zgodnie z ust. 1 tego przepisu, osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub więcej państwach członkowskich UE, podlega:

• ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym państwie członkowskim; lub
• jeżeli nie wykonuje znacznej części pracy w państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania:
• ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności przedsiębiorstwa lub pracodawcy, jeżeli jest zatrudniona przez jedno przedsiębiorstwo lub jednego pracodawcę; lub
• ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności przedsiębiorstw lub pracodawców, jeżeli jest zatrudniona przez co najmniej dwa przedsiębiorstwa lub co najmniej dwóch pracodawców, których siedziba lub miejsce wykonywania działalności znajduje się tylko w jednym państwie członkowskim; lub
• ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności przedsiębiorstwa lub pracodawcy, innego niż państwo członkowskie jej zamieszkania, jeżeli jest zatrudniona przez dwa lub więcej przedsiębiorstw lub dwóch lub więcej pracodawców, których siedziba lub miejsce wykonywania działalności znajduje się w dwóch państwach członkowskich, z których jedno jest państwem członkowskim jej zamieszkania; lub
• ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli jest zatrudniona przez dwa lub więcej przedsiębiorstw lub dwóch lub więcej pracodawców, a co najmniej dwa z tych przedsiębiorstw lub dwóch z tych pracodawców mają siedzibę lub miejsce wykonywania działalności w różnych państwach członkowskich innych niż państwo członkowskie miejsca zamieszkania.

Do celów stosowania art. 13 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 osoba, która "normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub więcej państwach członkowskich", to osoba, która równocześnie lub na zmianę wykonuje jedną lub kilka odrębnych prac w dwóch lub więcej państwach członkowskich w tym samym lub kilku przedsiębiorstwach lub dla jednego lub kilku pracodawców. Tak stanowi art. 14 ust. 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004... (Dz. U. UE L 2009.284.1 z dnia 2009.10.30 ze zm.), dalej rozporządzenia (WE) nr 987/2009.

Jak czytamy w "Praktycznym poradniku. Ustawodawstwo mające zastosowanie w Unii Europejskiej (UE), Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) i Szwajcarii, opracowanym przez Komisję Administracyjną ds. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego", dostępnym na stronie internetowej ec.europa.eu: "(...) Aby uniknąć przypadków manipulowania zasadami określającymi mające zastosowanie ustawodawstwo, praca o charakterze marginalnym nie będzie brana pod uwagę przy określaniu mającego zastosowanie ustawodawstwa na podstawie art. 13 rozporządzenia 883/2004.

Praca o charakterze marginalnym to praca, która jest stała, ale ma niewielkie znaczenie pod względem czasu i zysku ekonomicznego. Zaleca się jako wskazówkę uznanie za pracę o charakterze marginalnym działalności, która zajmuje mniej niż 5 proc. regularnego czasu pracy lub stanowi mniej niż 5 proc. całkowitego wynagrodzenia pracownika. (...)".

W Polsce instytucją wyznaczoną jest ZUS.

Wyznaczona instytucja państwa członkowskiego miejsca zamieszkania niezwłocznie ustala ustawodawstwo mające zastosowanie do zainteresowanego, uwzględniając art. 13 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 oraz art. 14 rozporządzenia (WE) nr 987/2009. Takie wstępne określenie mającego zastosowanie ustawodawstwa ma charakter tymczasowy. Instytucja ta informuje wyznaczone instytucje każdego państwa członkowskiego, w którym wykonywana jest praca, o swoim tymczasowym określeniu.

Tymczasowe określenie mającego zastosowanie ustawodawstwa, staje się ostateczne w terminie dwóch miesięcy od momentu poinformowania o nim instytucji wyznaczonych przez właściwe władze zainteresowanych państw członkowskich, o ile ustawodawstwo nie zostało już ostatecznie określone lub przynajmniej jedna z zainteresowanych instytucji informuje instytucję wyznaczoną przez właściwą władzę państwa członkowskiego miejsca zamieszkania przed upływem tego dwumiesięcznego terminu o niemożności zaakceptowania określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa lub o swojej odmiennej opinii w tej kwestii.

W przypadku gdy z uwagi na brak pewności co do określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa niezbędne jest nawiązanie kontaktów przez instytucje lub władze dwóch lub więcej państw członkowskich, na wniosek jednej lub więcej instytucji wyznaczonych przez właściwe władze zainteresowanych państw członkowskich lub na wniosek samych właściwych władz, ustawodawstwo mające zastosowanie do zainteresowanego jest określane na mocy wspólnego porozumienia, z uwzględnieniem art. 13 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 i odpowiednich przepisów art. 14 rozporządzenia (WE) nr 987/2009. W razie rozbieżności opinii między zainteresowanymi instytucjami lub właściwymi władzami podmioty te starają się dojść do porozumienia zgodnie z warunkami ustalonymi powyżej, a zastosowanie ma art. 6 rozporządzenia (WE) nr 987/2009. Instytucja właściwa państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo zostało tymczasowo lub ostatecznie określone jako mające zastosowanie, niezwłocznie informuje o tym zainteresowanego.

Zwracamy uwagę! Jeżeli zainteresowany nie dostarczy informacji o wykonywaniu pracy w dwóch lub więcej państwach członkowskich przepis art. 16 rozporządzenia (WE) nr 987/2009 stosuje się z inicjatywy instytucji wyznaczonej przez właściwą władzę państwa członkowskiego miejsca zamieszkania, gdy tylko instytucja ta zapozna się z sytuacją tej osoby, na przykład za pośrednictwem innej instytucji zainteresowanej.

Podsumowując, jeśli pracownik z pytania wykonuje pracę najemną w Polsce i w innym państwie członkowskim UE dla dwóch pracodawców i ma miejsce zamieszkania w Polsce, to powinien powiadomić o tym ZUS. Jeśli ZUS ustali, że nadal stosuje się do niego ustawodawstwo polskie, to pracownik tak jak dotychczas jest objęty ubezpieczeniami w ZUS. Gdyby jednak okazało się, że właściwe jest ustawodawstwo innego państwa członkowskiego UE, to wówczas polski pracodawca będzie miał obowiązek opłacać składki na zasadach określonych przez ustawodawstwo z zakresu zabezpieczenia społecznego obowiązujące w tym państwie.