Sposób ustalania i ujęcia w księgach rachunkowych kosztu niewykorzystanych zdolności produkcyjnych

Niewykorzystanie zdolności produkcyjnych ma miejsce, gdy normalne zdolności produkcyjne jednostki są wyższe od wykorzystanych. Koszt niewykorzystanych zdolności produkcyjnych, stanowiący część stałych kosztów pośrednich produkcji, przypadający na niewykorzystane normalne zdolności produkcyjne, nie wchodzi w skład kosztu wytworzenia stanu produktów (por. pkt 9.15-9.16 KSR nr 13). Nie powinien on zatem zwiększać wartości wytworzonych produktów, bowiem jest to koszt, którego poniesienie nie przyniosło rezultatu w postaci tych produktów. Według pkt 9.17 KSR nr 13, koszt niewykorzystanych zdolności produkcyjnych przedsiębiorstwo oblicza następująco:

a) określa za pomocą jednostek pomiaru normalny poziom zdolności produkcyjnych,

b) ustala stawkę (stawki) stałych pośrednich kosztów produkcji dla jednostki normalnego wykorzystania zdolności produkcyjnych dzieląc planowane stałe pośrednie koszty utrzymania potencjału wytwórczego przez wyrażony w jednostkach miary normalny poziom zdolności produkcyjnych,

c) określa rzeczywiste wykorzystanie zdolności produkcyjnych w okresie,

d) porównuje rzeczywiste wykorzystanie zdolności z normalnym wykorzystaniem zdolności produkcyjnych w tym okresie i wyprowadza różnice (a - c),

e) mnoży liczbę jednostek niewykorzystanych zdolności produkcyjnych (d) przez stawkę stałych pośrednich kosztów produkcji przypadającą na jednostkę (b) i tak ustaloną kwotę przenosi na koszty sprzedanej produkcji, zmniejszając jednocześnie pośrednie koszty produkcji okresu.

Koszty niewykorzystanych zdolności produkcyjnych jednostka może ustalać:

• bieżąco - poprzez przypisanie do produktów stałych pośrednich kosztów produkcji wyłącznie w wysokości odpowiadającej poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych,
• okresowo - poprzez dokonywaną okresowo, nie później niż na dzień bilansowy eliminację kosztów będących konsekwencją niewykorzystania zdolności produkcyjnych z kosztów wytworzenia zapasu produktów.

Jak wynika z pkt 12.5 KSR nr 13, koszty niewykorzystanych zdolności produkcyjnych wpływają na wynik finansowy okresu sprawozdawczego, w którym zostały poniesione:

• zwiększają one "Koszt wytworzenia sprzedanych produktów" w wariancie kalkulacyjnym rachunku zysków i strat,
• wpływają na "Zmianę stanu produktów (zwiększenie - wartość dodatnia, zmniejszenie - wartość ujemna)" - w razie stosowania przez jednostkę wariantu porównawczego rachunku zysków i strat.

W przypadku gdy koszty niewykorzystanych zdolności produkcyjnych stanowią rezultat niespodziewanych zdarzeń (np. awarii maszyny, strajku, utraty stałego odbiorcy), koszty te kwalifikuje się do pozostałych kosztów operacyjnych, czyli odnosi się je w ciężar konta 76-1 "Pozostałe koszty operacyjne".